„Nie jest to wygodna informacja dla polityków, którzy marzą o nieustannym wzroście gospodarczym, ale szczyt zatrudnienia w Polsce mamy już za sobą” – mówi Jakub Gogolewski z fundacji Mission Possible. Jego zdaniem planowany system energetyczny jest znacznie większy niż potrzeba.

Szymon Bujalski: Zwraca pan uwagę na „wielki rozjazd” – planowane zapotrzebowanie na energię w Polsce kompletnie nie odzwierciedla sytuacji demograficznej. Dlaczego to duży problem?

Jakub Gogolewski*, ekspert Fundacji Mission Possible (dawniej Rozwój Tak – Odkrywki Nie): Polskie Sieci Elektroenergetyczne w prognozach na przyszłość opierają się na średnich z siedmiu lat. Wynika z nich, że zapotrzebowanie na energię elektryczną w ostatnich siedmiu latach wzrosło, więc będzie rosnąć dalej. Tyle że od 2021 roku ono już nie rośnie, a wręcz przeciwnie – jest dziś mniejsze niż cztery lata temu.

Zrzut ekranu 2025-11-25 111725

Wykres z lewej pokazuje, że zapotrzebowanie na prąd maleje. (Źródło: Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2025-2034, Polskie Sieci Elektroenergetyczne)

Z tendencją spadkową mamy do czynienia również w tym roku. Do końca października zużycie elektryczności jest o 1,68 proc. niższe niż w analogicznym okresie 2024 roku.

Obraz3

Czy to znaczy, że założenia o dużym wzroście są wyssane z palca?

Prognozowane zapotrzebowanie na energię jest większe niż rzeczywiście potrzebne już od dawien dawna. Zawsze przeskalowuje się system, by móc uzasadnić inwestycje w infrastrukturę energetyczną taką jak sieci energetyczne, gazociągi czy nowe elektrownie. Tyle że to ma sens wtedy, kiedy można prognozować „do przodu”. To znaczy, kiedy są fundamenty, by ten wzrost zakładać. A tu kluczowe są nie tylko prognozy gospodarcze, ale i liczba mieszkańców.

A ta maleje…

Przełom nastąpił w 2018 roku, kiedy populacja Polski zaczęła się trwale zmniejszać. Co więcej, ten spadkowy trend się nasila.

Tyle że – podobnie jak ze zmianą klimatu – następuje tu jakieś wyparcie i wszelkie prognozy na przyszłość zdają się ten fakt pomijać. Co więcej, jak wynika z założeń Strategii Rozwoju Polski do 2035 roku, nasz kraj osiągnął szczyt liczby ludności w wieku produkcyjnym, wynoszący 24,6 mln osób, w 2010 roku. Do 2024 liczba ta zmniejszyła się o ok. 2 mln.

Przyjęcie, że rzeczywistość jest inna, niż nam się wydaje, najwyraźniej nie pasuje do sposobu funkcjonowania, w tym modelu gospodarczego. Dominująca jest przecież narracja o rosnącej potędze gospodarczej Polski – zwłaszcza ostatnio, gdy formalnie jesteśmy już w gronie 20 największych gospodarek świata.

Więc jak dokładnie wygląda ta rzeczywistość?

W ostatnich latach demograficzny trend spadkowy został spowolniony tylko w 2022 roku, gdy z powodu wojny przybyło do nas wiele osób z Ukrainy. Nie wpłynęło to jednak na trwałą zmianę sytuacji na rynku pracy. A ta jest dziś taka, że według ZUS-u na emeryturę przechodzi co roku 290 tys. osób.

Z kolei według Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) szczyt zatrudnienia – 17,33 mln osób – odnotowaliśmy w I kw. 2023 roku. Mimo trwającego już niżu demograficznego rynek pracy był więc jeszcze w stanie wchłonąć część osób dotychczas niepracujących.

Ale już nie jest. Od tego czasu liczba osób pracujących spada o 135 tys. rocznie.

To tak, jakby co roku z rynku pracy wypadała cała populacja Konina i Bełchatowa razem wziętych. Co więcej, od początku czerwca 2024 do końca czerwca 2025 liczba osób pracujących spadła o 162 tys. Do Konina i Bełchatowa możemy więc dorzucić kolejne miasto.

Inne niezwykle ciekawe dane można wyciągnąć z tzw. Semestru Ekonomicznego. To kompleksowa analiza gospodarcza państw członkowskich, którą co roku opracowuje Komisja Europejska.

W ostatniej takiej analizie w części dotyczącej Polski wskazywano na odsetek przedsiębiorstw deklarujących, że niedobór siły roboczej stanowi istotny czynnik ograniczający produkcję. Wynosił on w IV kw. 2024 roku 63 proc. w przemyśle, 57 proc. w usługach i 72 proc. w budownictwie. Tymczasem unijna średnia w tych sektorach to odpowiednio 18, 27 i 26 proc.

Do tego ponad 82 proc. małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce boryka się z niedoborem wykwalifikowanej siły roboczej, a 88 proc. ma trudności z zatrzymaniem wykwalifikowanych pracowników.

Trzecia niepokojąca informacja jest taka, że przedsiębiorca w Polsce częściej zgłasza bariery inwestycyjne niż jego europejscy odpowiednicy. W analizie stwierdzono, że główne bariery to niepewna przyszłość [92 proc. wskazań przy unijnej średniej 79 proc. – przyp. red.], wysokie koszty energii [88 proc. wskazań] i niedobór wykwalifikowanych pracowników [87 proc.].

Z różnych przyczyn szczyt zatrudnienia mamy więc za nami.

Ale mieliśmy mówić o zapotrzebowaniu na energię, nie liczbie pracujących…

Tyle że jedno z drugim mocno się ze sobą łączy. Mniejsza liczba pracujących to mniejsza konsumpcja, mniejsza liczba urządzeń elektrycznych, mniejsze zapotrzebowanie na energię w miejscu pracy itp. Oczywiście w bogatszych krajach obywatele wydają i posiadają więcej, ale to nie równoważy spadków. Państwowa Agencja Rozwoju Przemysłu opublikowała w grudniu 2024 raport, w którym szacuje, że do 2060 roku z rynku pracy zniknie 7,1 mln osób. Czyli ponad jedna trzecia pracujących dziś Polaków.

Pamiętajmy przy tym, że „zwija” się cały nasz region. A więc nie tylko Polska, także Rumunia, Bułgaria, Węgry, Chorwacja, Grecja… Nie możemy udawać, że będziemy na tym tle wyjątkiem. Inne europejskie kraje, które również mają problem demograficzny, radzą sobie tym, że są atrakcyjne dla obcokrajowców. Czyli dzięki świadomej polityce migracyjnej.

Z rządowych prognoz wynika, że odpowiedzią na niż demograficzny również ma być imigracja. Już pod koniec sierpnia pracowało w Polsce 1,25 mln obcokrajowców – i ta liczba z pewnością będzie rosła. Dochodzimy jednak do pewnego absurdu.

To znaczy?

Z jednej strony migracja to politycznie niewygodny temat, a cała atmosfera wokół niej jest dla obcokrajowców mocno zniechęcająca. Z drugiej strony rosnąca migracja stanowi jednak podstawę założeń energetycznych na kolejne lata.

Skąd takie założenia?

Prognozy te zaczerpnięto od GUS, który w 2023 roku opracował trzy scenariusze demograficzne Polski do 2060 roku. We wspomnianym KPEiK – nie wiadomo, na jakiej podstawie – przyjęto ten najbardziej optymistyczny scenariusz. Zakłada on wręcz niewiarygodny wzrost dzietności, czyli rzeczywistość od lat zaklinaną przez kolejne rządy, oraz niemal magiczną falę imigrantów. (Źródło: Załącznik nr 3 do projektu KPEiK, str. 22.)

Tyle że już dziś widzimy po liczbach ZUS i GUS, że z roku na rok liczba pracujących osób spada, a migranci jedynie łagodzą te spadki, nie odwracają trendu. W rezultacie to, co faktycznie ma miejsce, odpowiada bardziej dwóm odrzuconym scenariuszom.

Przyjęcie optymistycznego scenariusza pozwala więc w pewien sposób oszukać model: zapotrzebowanie na energię trzeba zwiększać, bo będzie nas więcej. A że oparto to na kompletnie niewiarygodnych założeniach, to cóż – lepiej nie wnikać i nie podważać narracji o polskiej potędze.

Zapotrzebowanie na energię nie wynika jednak tylko z liczby odbiorców, ale również z rozwoju przemysłu i usług, bogacenia się społeczeństwa, elektryfikacji…

Dlatego nie twierdzę, że zapotrzebowanie będzie spadać. Wzrost związany z rozwojem przemysłu, usług i elektryfikacją jest już jednak uwzględniony w prognozach PSE i KPEiK. Nie są natomiast uwzględnione spadki liczby pracowników oraz liczby ludności, a także wielowątkowy wpływ tego na zapotrzebowanie na energię, w tym elektryczną.

Wzrost będzie więc z pewnością mniejszy niż ten, który jest zakładany w krytykowanych przeze mnie scenariuszach. Wzrost gospodarczy i rozwój firm w Polsce będą hamowały zwłaszcza spadek liczby pracowników oraz braki ze znalezieniem osób do pracy. Dane Polskiego Instytutu Ekonomicznego pokazują wielomilionową skalę tego spadku z podziałem na sektory w ciągu najbliższej dekady. (Źródło: Polski Instytut Ekonomiczny, Konsekwencje zmian demograficznych dla podaży pracy w Polsce, str. 19.)

A ile wynosi różnica między obecnym scenariuszem rządowym (KPEiK) oraz projekcjami PSE to już powinien odpowiedzieć rząd. Żeby przeprowadzić jeszcze raz porządne modelowanie oparte na realistycznych założeniach demograficznych oraz migracyjnych, trzeba zmienić kilka założeń i ponownie przeprowadzić modelowanie. Ale rządzący nie mają na to ani ochoty (z obawy o konsekwencje), ani czasu (KE pozwała już Polskę do TSUE za brak oficjalnego KPEiKu, który powinien trafić do Brukseli w czerwcu 2024).

Może jednak będzie nas więcej?

Optymistyczny scenariusz zakłada, że w 2025 roku będzie nas 37,5 mln osób. Dane GUS z końca lipca pokazują, że jest nas już poniżej 37,4 mln – a że mamy trend spadkowy, to do końca roku ta liczba na pewno jeszcze się zmniejszy. Czyli te wszystkie prognozy naprawdę nie są wiarygodne. Można wręcz powiedzieć, że opierają się na swego rodzaju denializmie demograficznym.

Wróćmy więc do początkowego pytania: dlaczego to problem dla polskiej energetyki?

Bo oznacza, że szykujemy system elektroenergetyczny znacznie większy, niż potrzebujemy – a przez to znacznie kosztowniejszy w budowie i późniejszym utrzymaniu.

Proszę pozwolić, że zacznę od cytatu z 2008 roku, którego autorem jest prof. Andrzej Strupczewski, ówczesny ekspert Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. „Jeśli do 2020 roku nie powstanie elektrownia jądrowa w Polsce, odczujemy trwały i stale pogłębiający się deficyt energetyczny” – przekonywał Strupczewski w raporcie przygotowanym z Money.pl.

W tym samym czasie Agencja Rynku Energii, odpowiadająca za prognozy dla rządu, zakładała wzrost zużycia prądu do 2025 roku do poziomu 243 TWh. W rzeczywistości na koniec 2024 roku wynosiło ono ok. 170 TWh. Było więc przeszacowane aż o jedną trzecią.

Teraz mamy analogiczną sytuację – z tą różnicą, że dziś już wiemy, jak oderwane od rzeczywistości są optymistyczne prognozy demograficzne.

Polska „zwija się” demograficznie, a wszystko wskazuje na to, że trwały już spadek będzie tylko przyspieszał. Mimo to rząd przy ubieganiu się o zgodę na budowę elektrowni jądrowej przewiduje, że zapotrzebowanie na prąd wyniesie w 2040 roku 315 TWh. PSE zakłada zaś wzrosty o 9 TWh rocznie, czyli również do ponad 300 TWh w 2040 roku.

Tymczasem z rzeczywistych danych PSE wynika, że zapotrzebowanie na energię elektryczną jest niższe niż w 2021 roku [patrz wyżej: pierwsze wykresy w wywiadzie].

Oczywiście nie twierdzę, że ono w przyszłości nie wzrośnie, bo elektryfikacja gospodarki to proces nieunikniony. Ale przecież ta elektryfikacja następuje już teraz. Mimo rosnącej liczby pomp ciepła, pojazdów elektrycznych, transformacji przemysłu itp. zapotrzebowanie na prąd od 2022 jest jednak niższe, niż było w 2021 roku. Również w 2025 prawdopodobnie nastąpi kolejny spadek krajowego zużycia energii elektrycznej rok do roku, pomimo utrzymującego się w ostatnich latach wysokiego tempa wzrostu gospodarczego Polski.

Jestem więc przekonany, że przyszłe wzrosty będą znacznie niższe niż prognozowane. Można też przyjąć, że zostaną zatrzymane do 2050 roku, gdy cała UE ma osiągnąć neutralność klimatyczną. Mniej więcej w tym okresie rozłożony na dekady proces transformacji energetycznej, która w dużej mierze opierać będzie się na elektryfikacji, dobiegnie więc końca.

I to wszystko prowadzi do wniosku, że…?

Że monumentalne projekty – jak chociażby elektrownia jądrowa budowana z myślą o 60-letniej eksploatacji – mogą okazać się zarówno niepotrzebne, jak i ekstremalnie kosztowne.

Pierwszy blok w Polsce powstanie najwcześniej w latach 40., a większość eksploatacji przyjdzie na lata, gdy wzrostu zapotrzebowania na prąd już nie będzie. Przy realizowaniu tak drogiej inwestycji przydałoby się więc solidnie uzasadnić, na czym opiera się założenia dotyczące tego wzrostu po 2050 roku. W skrócie: do czego tak naprawdę ta elektrownia jądrowa jest nam potrzebna?

Do 2040 roku wyłączone mają być elektrownie na paliwa kopalne. Czy to nie tłumaczy, po co nam elektrownia jądrowa?

Absolutnie nie. Przyjmijmy, że przy inwestycji nie będzie opóźnień, co z pewnością byłoby niespotykanym w ostatnich dziesięcioleciach wyczynem. W takim przypadku moc z trzech bloków z EJ1 w gminie Choczewo do 2040 roku wyniesie niecałe 4 GW. Scenariusz WAM [zakłada aktywniejszą transformację] nowego KPEiK przewiduje, że do 2040 roku powstanie co najmniej 14,5 GW w elektrowniach gazowych.

Z kolei według planów spółek skarbu państwa do 2035 roku powstanie co najmniej 17 GW z elektrowni na gazie. Miejmy przy tym na uwadze, że elektrownie gazowe – w przeciwieństwie do elektrowni jądrowych – mają uzupełniać generację ze źródeł odnawialnych. Poza tym rząd cały czas argumentuje, że elektrownia jądrowa musi sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na energię, ale jak widać, jest to uzasadnienie oderwane od rzeczywistości. A jeżeli rząd chce zatrudnić w Polsce miliony obcokrajowców, to niech to uczciwie powie.

Zwolennicy budowy elektrowni jądrowej powiedzą, że – tak czy inaczej – koronny argument nie znika, bo przecież Polska potrzebuje stabilnych dostaw prądu, które zapewni właśnie atom.

Tyle że właśnie ten argument znacząco znika, bo stabilne dostawy prądu można będzie zapewnić o wiele łatwiej. Jeżeli zapotrzebowanie na energię elektryczną będzie rosnąć znacznie wolniej lub utrzyma się na podobnym poziomie, to taka sama ilość odnawialnych źródeł energii zaspokoi nasze potrzeby znacznie łatwiej, taniej i szybciej. O wiele łatwiej będzie też zbudować odpowiednią ilość magazynów energii, które zresztą cały czas są udoskonalane i mocno tanieją. Dostosowanie inwestycji do realnego zapotrzebowania będzie zaś znacznie prostsze.

Czemu?

Jeżeli widzimy, jak bardzo prognozy mijają się z rzeczywistością, to warto inwestować w źródła energii, które można szybko budować i dostosowywać do rzeczywistego zapotrzebowania. I które nie są tak duże. Z tego samego powodu bardziej opłaca się budować mniejsze bloki elektrociepłowni, i to w rozłożeniu na lata. Gdy okaże się, że nie wszystkie są potrzebne, to tych kolejnych po prostu się nie zbuduje. Podobnie jak z magazynami energii.

W skrócie: elektrownia jądrowa jest niepotrzebna?

Raczej: trzeba uzasadnić w wiarygodny sposób, dlaczego jest potrzebna. Ale chcę przy tym zaznaczyć, że to nie tylko o elektrownię jądrową chodzi. Jeżeli zapotrzebowanie na energię nie będzie rosnąć tak szybko, to nie potrzebujemy też wielu planowanych elektrowni gazowych. Z kolei elektrownie węglowe będzie można wyłączać szybciej, niż jest to planowane. To jednak również kolejna kwestia, która wymaga politycznej odwagi.

Dlaczego mimo tej postępującej elektryfikacji zapotrzebowanie na prąd w ostatnich latach spada?

I to jest doskonałe pytanie do kogokolwiek, kto zleca, zarządza i prognozuje krajowy system elektroenergetyczny. Podobnie jak pytanie o to, jakie są wiarygodne podstawy prognoz na kolejne lata.

Jeżeli chodzi o spadki z ostatnich lat, to mam swoje teorie.

Po pierwsze – wraz ze wzrostem generacji ze źródeł odnawialnych, przy malejącym zapotrzebowaniu na energię elektryczną spada generacja elektrowni węglowych, których funkcjonowanie wymaga ogromnej ilości prądu. Zużycie energii elektrycznej przez same kopalnie węgla kamiennego i brunatnego w 2023 roku wynosiło ponad 4,5 TWh.

Mniejsze zapotrzebowanie na węgiel z elektrowni, elektrociepłowni i z gospodarstw domowych przekłada się na mniejsze wydobycie, które według wspomnianego KPEiK w przypadku węgla kamiennego ma zmniejszyć się o 10 mln ton. Mniejsze wydobycie to mniejszy przewóz kolejami oraz mniejsze zużycie własne elektrowni węglowych. Zużycie prądu na własne potrzeby przez PGE spadło między 2023 a 2024 rokiem o prawie 0,5 TWh. (Dane na podstawie raportów zarządu PGE z działalności w latach 2023 i 2024)

Po drugie – dane GUS pokazują, że choć gospodarstwa domowe robią się coraz mniejsze, wraz ze spadkiem liczby ludności zapotrzebowanie części gospodarstw domowych znika. W Polsce mamy obecnie ponad 500 tysięcy pustostanów.

Po trzecie – to, o czym mówiliśmy, a więc spadek liczby pracujących. Nie jest to wygodna informacja dla polityków, którzy marzą o nieustannym wzroście gospodarczym, ale szczyt zatrudnienia w Polsce mamy już za sobą.I wreszcie po czwarte – mamy największą w Europie liczbę prosumentów. 1,7 mln gospodarstw domowych posiada panele fotowoltaiczne, z których energię wykorzystuje u siebie. W oczywisty sposób zmniejsza to więc zapotrzebowanie na energię z sieci.

A jaka w tym wszystkim jest rola samorządów

To kolejny ważny aspekt. Za wyjątkiem tzw. wielkiej piątki, czyli Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia i Gdańska, których populacja wzrosła o więcej niż 25 000 mieszkańców od 2002 roku, niemal wszystkie duże miasta w Polsce wyludniają się.

Przyjrzałem się bliżej Łodzi, która od początku XXI w. zmniejszyła się najbardziej, bo o 135 tys. mieszkańców. W mieście tym od dawna spada liczba osób w wieku produkcyjnym, ubywa też miejsc pracy. Mimo to robione co cztery lata prognozy zapotrzebowania na prąd, gaz i ciepło regularnie zakładają wyłącznie optymistyczne, wzrostowe scenariusze.

Mówię o tym, bo to duże wyzwanie dla samorządów. Również one cały czas są nastawione na nieustanne wzrosty. Wciąż brakuje za to odważnych, którzy powiedzą: „od teraz naszym najważniejszym celem staje się wzrost dobrostanu mieszkańców”. Pogodzenie się z realiami i symboliczne przestawienie wajchy pozwoliłoby budować miasta bardziej przyjazne – mniej rozległe, mniej zabudowane, za to z większą ilością zieleni, z bardziej uspokojonym ruchem itp.

*Kuba Gogolewski – od października dyrektor programowy fundacji Mission Possible. Absolwent Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Od 15 lat związany z sektorem pozarządowym w Polsce oraz zagranicą.

Artykuł Gigantomania energetyczna? Wyludniająca się Polska nie będzie potrzebować tyle energii pochodzi z serwisu Ziemia na rozdrożu.