#AnnaBrzezińska #Uwolnione z FB

W 1548 r., gdy na sejmie piotrkowskim debatowano nad skandalicznym małżeństwem króla Zygmunta Augusta z, jak to szlachta elegancko ujmowała, z litewską ladacznicą, w domu Weinsberga, kolońskiego kupca winnego, również debatowano nad ożenkiem. Rodzice chcieli wreszcie wyswatać swego pierworodnego syna Hermanna. Choć trzeba zaznaczyć, że w przeciwieństwie do Radziwiłłówny Hermann był dobrą partią.

Dzisiaj opowiem Wam o kimś, kogo najtrudniej w źródłach zobaczyć. O zwyczajnym człowieku wiodącym zwyczajne życie.

Hermann liczył lat 30, pochodził z zacnej kupieckiej rodziny, był absolwentem miejscowego uniwersytetu i prawnikiem robiącym karierę w radzie miejskiej. Rodzice raili mu sąsiadkę, wdowę Weisgin Rigpin, właścicielkę sklepu sukiennego. Weisgin, jak Barbara, też miała pewien feler. Była mianowicie o 16 lat starsza od Hermanna.
Ale – i tu pierwsza niespodzianka – Hermannowi to nie przeszkadzało. W dobrym małżeństwie nie chodziło wówczas o jędrną, pozbawioną zmarszczek skórę. Kiedy Zygmunt August samowolnie, bez wiedzy i zgody ojca, poślubił litewską ślicznotkę, która w posagu wniosła mu głównie własną urodę, współcześni byli tak zszokowani, że podejrzewali czary.

Na szczęście Hermann był utoczony z zupełnie innej gliny niż Zygmunt August.
Ponieważ wy, ojcze, i matka, tak mi radzicie, oznajmił, i ponieważ dobrze znam Weisgin oraz ufam Bogu, będę szczęśliwym człowiekiem, jeśli ta kobieta także mnie zapragnie. Myślałem, zwierzył się później, że małżeństwo będzie lepsze, jeśli maż będzie młodszy od żony, do którego to wniosku doszedłem na podstawie mojej własnej sytuacji oraz przysłowia, by żenić się z osobą doświadczoną z sąsiedztwa. Hermann w młodości cierpiał bowiem na przepuklinę, przez co nieco obawiał się kobiet, zwłaszcza młodszych.
Następnego dnia ojciec Hermanna zagadnął więc Weisgin pod kościołem, ta zaś oznajmiła, że słyszała plotki i spodziewała się tej propozycji, a jeśli stoi za nią wola Boża i jeśli jej rodzina ją zaaprobuje, ona także nie będzie się sprzeciwiać. W rzeczywistości nad związkiem naradzały się nawet trzy rodziny: w negocjacjach brali udział krewni jej zmarłego męża. Spisano kontrakt małżeński, uwzględniający prawa do spadku zarówno dwóch synów Weisgin z pierwszego małżeństwa, jak i dzieci, które mogła urodzić Hermannowi.

Zwróćcie uwagę, że małżeństwo Hermanna było sprawą rodzinną, związkiem społeczno-gospodarczym dwóch rodzin, nie zwieńczeniem namiętności mężczyzny i kobiety. Weisgin, stateczna wdowa, nie strzelała oczami i nie spotykała się pokątnie z narzeczonym. Wszystko działo się statecznie, na oczach wszystkich. Bez pokątnych spotkań w litewskich zameczkach ani sekretnego ożenku w środku nocy.

A potem nieoczekiwanie wyszło na jaw – bo nawet zupełnie zwykli ludzie miewają swoją przeszłość – że w 1546 r. Greitkin Olup, służąca państwa Weinsbergów, urodziła Hermannowi córkę, którą ten uznał i utrzymywał. Ojciec Greitkin przydreptał do księdza i oznajmił, że Hermann nie może poślubić Weisgin, ponieważ wcześniej obiecał małżeństwo jego córce. Przeszkoda zatem jest do tego nowego małżeństwa, ot co. Ale Greitkin nie potwierdziła pod przysięgą, że wymieniła z Hermannem małżeńską obietnicę. Potem zaś do jej ojca wybrał się patriarcha rodu Weinsbergów z gromadą krewnych. I przeszkoda gwałtownie ustała.
Ale w niedzielę, kiedy Hermann i Weisgin składali w kościele przysięgę małżeńską, Weinsberg senior pilnował drzwi. Tak na wszelki wypadek.

I wiecie co? To było udane małżeństwo. Weisgin, twierdził Hermann, miała piękną twarz, była raczej wysoka, tęga, cnotliwa, pracowita, wesoła, bogobojna i zgodna. Cenił jej rady, zresztą w ogóle nie uważał kobiet za idiotki, cenił też opinię własnej matki i siostry Katarzyny. Lubił spędzać z żoną czas: opisał, jak pomagał jej robić konfitury z wiśni. Trochę się posprzeczali, kiedy po śmierci jednego z jej synów Hermann uznał, że Weisgin – a nie zapominajcie, że ona była niezależna finansowo i wniosła do tego małżeństwa duży majątek – powinna spisać testament. Ale negocjowali kolejne wersje i dogadali się.
Prowadzili zwyczajne życie. Solenne, pracowite i pozbawione skandali. Takie, jakiego nie zobaczycie w dokumentach sądowych.
Weisgin umarła w maju 1557 r. wskutek bardzo bolesnej choroby dróg rodnych. Podobnie jak Radziwiłłówna. Tyle że tym razem nikt nie ględził o karze boskiej za bezbożność i cudzołóstwo.

Hermann rozpaczał. Szczerze. Ale w przeciągu 4 miesięcy od jej śmierci dostał 3 oferty małżeństwa i przeżył romansik z młodą wdową. Życie szło swoim torem.

W lutym 1558 r., namówiony przez siostrę, poślubił kolejną wdowę, Drutgin Bars. Bogatą. Z dziećmi. 10 lat starszą.
Ale Drutgin nie przypominała Weisgin, oj nie.
Drutgin miała charakterek i była zazdrosna. Kiedy w parę miesięcy po ślubie dowiedziała się, że mąż przed ślubem miał romans, zrobiła piekielną awanturę i usiłowała uciec z domu. Hermann ją zatrzymał siłą. Kiedy mu nadal ubliżała, pobił ją i zwyzywał, choć na pierwszą żonę, jak twierdził, nigdy nie podniósł ręki. Dwa dni później Drutgin mu oznajmiła, że poroniła i pokazała mu w nocniku zakrwawiony płód. Hermann był zszokowany, bo dotychczas Drutgin utrzymywała, że nie może mieć dzieci. Niebawem jednak zorientował się, że płód był w rzeczywistości zakrwawioną grudką z papieru – a w każdym razie tak postanowił wierzyć.
Małżeństwo okazało się burzliwe.
Rozstawali się i wracali do siebie. Drutgin groziła, że się zabije, Hermann – że opowie wszystkim, co ona wyprawia i jak nierozsądnie jest zazdrosna. Drutgin zarzucała mu, że się szlaja i łajdaczy. Na dodatek chodziła na skargi do księdza, przyjaciół, dzieci i krewnych. Skarżyła się też, że każe jej chodzić na targ i planować posiłki. Zupełnie jakbym była służącą, utyskiwała. Na próżno Hermann ją przekonywał, że są to zwykłe obowiązki pani domu. Kiedyś sam musiał przez 2 tygodnie je wykonywać, co było srogim ciosem i to nie wyłącznie z powodów prestiżowych. Małżeństwo pozostawało wówczas przede wszystkim jednostką gospodarczą, maleńkim przedsiębiorstwem, w którym żona zwykle pełniła funkcję mniejszego, ale jednak niezbędnego wspólnika.
Po prostu trudno było prowadzić dom i interesy bez współpracy z własną żoną.
Drutgin była wspólnikiem narowistym i nieobliczalnym. Zmusiła go nawet, żeby zrezygnował ze stanowiska w radzie miejskiej.
Nie mieli dzieci. Może i dobrze.
Ale kiedy w 1573 r. Drutgin umierała na puchlinę wodną, Hermann płakał długo i gorzko. Bo z czasem nauczył się doceniać lojalność Drutgin, która w tajemnicy przez wiele lat spłacała długi swojego pierwszego męża. Po paru latach pożycia pisał, że znalazł w tym małżeństwie spokój i szczęście.

Potem przez lata procesował się z jej dziećmi o spadek.

Owdowiawszy dwukrotnie, Hermann wprowadził się z powrotem do rodzinnego domu. Znów go swatano, lecz oznajmił, że z kobiet wystarczy mu matka. Odsłużyłem światu ćwierć wieku jako małżonek i dosyć, skonstatował.
Poza tym Drutgin nie chciała, żeby się znów ożenił, a wiadomo, jaka była zazdrosna. Dokądkolwiek trafiła po śmierci, zanotował sarkastycznie, jeśli pozostała taka, jaka była za życia, na pewno byłaby zadowolona wiedząc, że po jej śmierci nie dotknąłem żadnej innej niewiasty, nie licząc uprzejmego pocałunku i tańca.
Przeżył samotnie jeszcze 26 lat, skrupulatnie odnotowując w pamiętniku kwoty, jakie wydawał na msze, wypominki i świece dla swoich zmarłych żon.

Narzekacie tu czasami, że opisuję same przestępstwa, wyjątki i sytuacje graniczne, ale cóż, taka jest natura źródeł sądowych. Na szczęście Hermann von Weinsberg prowadził pamiętnik. Był synem swoich czasów, to jasne. Uprzywilejowanym z racji płci. Ale wedle jego świadectwa jego żony miały niezależność finansową, doświadczenie, siatkę rodzinnych powiązań i negocjowały – na różne sposoby – swoją pozycję w małżeństwie. Nie były słabe ani bezbronne, a w każdym razie nie w oczach własnego męża.
Choć oczywiście nie wiemy, jak one opowiedziałyby tę historię.

Źródło: Pełna współczesna trzyksięgowa edycja pamiętników jest on-line.
Historia małżeństw Hermanna za: Steven Ozment, When Fathers Ruled. Family Life in Reformation Europe, Cambridge&London: Harvard Univ. Press, 1983.
Ilustracja: Pieter Breugel, Taniec weselny, 1566 r.

#AnnaBrzezińska #Uwolnione z FB

W VII w. św. Fruktuoz z Bragi spisał swoją „Regułę mnichów”. Fruktuoz pochodził ze znamienitej wizygockiej rodziny i po śmierci ojca został mnichem, potem biskupem. Wędrował po swoich rozległych rodzinnych posiadłościach w północnej Hiszpanii, jak to uczony mnich, ciągając za sobą po górach i dolinach nieszczęśliwego osła obładowanego sakwami pełnymi manuskryptów. Chciał się nawet wybrać na pielgrzymkę do Ziemi Świętej, ale król zatrzymał go i wyłajał, że tak szlachetne światło pobożności nie może opuścić Iberii i rozświetlać obcych stron. Rozświetlał więc własne, czyli zakładał tzw. klasztory podwójne, do których przyjmowano całe rodziny, wraz z małymi dziećmi.
To nie był unikatowy pomysł. Od samego zarania monastycyzmu pojawiały się wspólnoty mnichów i mniszek żyjących wspólnie pod tym samym dachem i przywództwem tego samego przełożonego lub przełożonej, bo i tak się zdarzało. Ale – być może właśnie ze względu na obecność całych rodzin pod klasztornym dachem – bezprecedensowy jest zakres ochrony dzieci, jaki przewidział w swojej regule św. Fruktuoz.

Każdy mnich – głosi reguła św. Fruktuoza – który jest zanadto zainteresowany chłopcami lub młodzieńcami, albo został schwytany na pocałunku czy powłóczystych spojrzeniach lub jakiejkolwiek innej lubieżności, a jego wina zostanie dowiedziona, ma zostać publicznie obity, jego tonsura usunięta i ma zostać postawiony w publicznym miejscu, ogolony na łyso, znosząc pogardliwą hańbę, opluwany i znieważany przez wszystkich. Powinien zostać uwięziony, zakuty w żelazne łańcuchy na 6 miesięcy, a przez kolejne 3 lata każdego tygodnia powinien pościć na jak najmniejszej ilości jęczmiennego chleba, wydzielanego mu raz dziennie, na wieczór. Potem ma się znaleźć pod nadzorem duchownego i zostać oddzielony od innych oraz odesłany do pracy na roli. Powinien nieustannie być zaprzątnięty modlitwą i prosić o wybaczenie z pokutnym lamentem. W klasztorze zawsze ma chodzić pod nadzorem i pieczą 2 duchownych braci, i nigdy nie dopuszczać się dłuższej prywatnej rozmowy albo zażyłości z młodymi.

Kara wymierzana w klasztorach św. Fruktuoza mnichom krzywdzącym chłopców i młodzieńców jest niezwykle surowa. Dla porównania: mnisi, którzy kłamią, kradną i posuwają się do rękoczynów lub krzywoprzysięgają w sposób niegodny sług Chrystusowych zgodnie z tą regułą mają być najpierw napominani przez starszych, następnie trzykrotnie przyprowadzeni przed braci i przestrzegani, a dopiero potem wysmagani i zamknięci w celi na trzymiesięczną pokutę.

Zwróćcie też uwagę, że kara jest wymierzana publicznie. To niezwykle znaczące. Nikt nie peroruje, że grzech popełniony sekretnie należy sekretnie odpokutować, by nie gorszyć świeckich, nie spekuluje, co powinny zrobić małoletnie ofiary oraz jak stanowczo powinny przeciwstawiać się sprawcy. Przeciwnie. Tu odpowiedzialność jest jasno nałożona na dorosłych agresorów.

Niezwykłe jest jeszcze coś.

Z ustawodawstwa kościelnego wynika, że dość wcześnie zaczęto się niepokoić duchownymi deprawującymi chłopców (sturpatores puerorum – za synodem w Elwirze, pocz. IV w.). Pedofilia nie pojawiła się bowiem znienacka w XX w. wskutek rewolucji seksualnej i paskudnego rozpasania naszych czasów, a w każdym razie nie sądzę, by dało się o tym przekonać tych wszystkich czcigodnych średniowiecznych mężów, który ją dostrzegali w kościelnych instytucjach.

Zwykle ówczesne kościelne ustawodawstwo nie miało na celu ochrony dzieci, tylko potępienie i ukaranie grzechu, zwanego grzechem sodomskim czy grzechem przeciwko naturze albo niewypowiedzianym grzechem. Wiek osób w tenże grzech – zresztą nie tylko ten – zamieszanych czy nawet dobrowolność uczestnictwa nie były kluczowe. Lecz – co podkreślam – świeckie ustawodawstwo także nie stawało jakoś szczególnie w obronie niewinności dzieci, a praktyka bywała nader parszywa, o czym tu wielokrotnie pisałam.

Św. Fruktuoz żył na długo przed wynalezieniem rodzicielstwa bliskości i dzieciństwa, jakie znamy. W czasach, kiedy dzieciństwo trwało krótko, a jego granicę umieszczano w okolicach dojrzałości płciowej. W czasach, kiedy przemoc była wszechobecna, a dzieci stanowiły de facto własność rodziców. W czasach, kiedy autorytety się spierały, czy dzieci są złe z natury i jak z nich tę przykrą przypadłość wykrzewić wychowaniem. W czasach, kiedy dalece nie wszyscy podążali za św. Izydorem z Sewilli, łącząc wiek chłopięcy z niewinnością, wielu zaś sądziło, że życie monastyczne jest najdoskonalszą ścieżką ku zbawieniu i należy je chronić przed wszelkimi zagrożeniami i za wszelką cenę.

Pomimo to św. Fruktuoz potrafił zobaczyć w dzieciach nie źródła pokusy, zgorszenia czy współwinnego zasługującego na karę, tylko ofiary, które należy chronić. I izolował sprawców.

14 wieków temu!

Nie znam żadnego innego średniowiecznego tekstu, który robi to w równie dobitny sposób.
Notabene, ten unikatowy fragment reguły św. Fruktuoza okazał się nader żywotny. Znal go Regino z Prüm, IX-wieczny opat klasztoru benedyktynów, potem – błędnie przypisany św. Bazylemu Wielkiemu – trafił do „Dekretu” Burcharda, biskupa Wormacji, bardzo wpływowego XI-wiecznego zbioru prawa kanonicznego. W przebraniu Pseudo-Bazylego zawędrował też do innych XI-wiecznych autorów. Ale już nie do XII-wiecznego „Dekretu” Gracjana, będącego podstawą późniejszych zbiorów prawa kanonicznego.
Tradycja i prawo potoczyły się inną koleiną.

Mam świadomość, że ten wpis będzie czytany we współczesnym kontekście i długo zastanawiałam się, w jaki sposób go napisać, by nie sprowokować wyłącznie rytualnej wymiany ciosów w komentarzach. Właściwie nie wierzę, że historia jest nauczycielką życia. Nie wierzę, że historia czy tradycja narzucają nam jakiś sposób reagowania na zło. Nie potrzebujemy tekstów sprzed 14 wieków, by zachowywać się przyzwoicie i bronić ofiar, nie oprawców.

Ale czasami chciałabym, żeby tego św. Fruktuoza czytał ktoś oprócz mediewistów.

Źródło:
The Fathers of the Church. Iberian Fathers, vol. 2, ed. Roy Joseph Deferrai et al., Washington: Catholic Univ. of America Press, 1969, choć lepiej byłoby: Zachodnie reguły monastyczne, Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów, 2013, ale akurat nie mam pod ręką.

Literatura:
- Elizabeth Archibald, Incest between Adults and Children in the Medieval Wold, [in:] Children and Sexuality. From the Greeks to the Great War, ed. George Rousseau, Basingstoke&NE: Palgrave Macmillan, 2007, pp.. 85-102.
- James Brundage, Law, Sex and Christian Society in Medieval Europe, Chicago: University of Chicago Press, 1987.
- Bogdan Czyżewski, Zadania opata określone w prawodawstwie monastycznym kręgu św. Fruktuoza z Bragi, - Vox Patrum, 75 (2020): 67-88.
- Dyan Elliott, The Corrupter of Boys. Sodomy, Scandal, and the Medieval Clergy, Philadelphia: Univ. of Pennsylvania Press, 2020.

Ilustracja: Miniatura z Códice Emilianense, X w., dwóch biskupów, obaj śliczni.