Odra osobą prawną – taki status może uzyskać rzeka na mocy obywatelskiego projektu ustawy. 31 stycznia 2025 r. Marszałek Sejmu RP Szymon Hołownia podpisał postanowienie umożliwiające formalne rozpoczęcie zbiórki podpisów. Aby projekt mógł trafić pod obrady Sejmu, konieczne jest zebranie co najmniej 100 tys. podpisów do końca kwietnia 2025 r.

Czysta Odra – dlaczego rzeka potrzebuje ochrony prawnej?

Grupa wolontariuszy, która przyjęła nazwę Plemię Odry od trzech lat prowadzi działania na rzecz ochrony rzeki, nie korzystając z finansowania instytucjonalnego. W ramach dotychczasowych inicjatyw zorganizowano m.in. Marsz dla Odry, podczas którego po raz pierwszy zaprezentowano projekt ustawy.

Pomysł nadania rzece osobowości prawnej nawiązuje do międzynarodowego ruchu Rights of Nature, który postuluje uznanie elementów przyrody za podmioty prawne. Podobne rozwiązania przyjęto już w kilku krajach. W 2017 r. rzeka Whanganui w Nowej Zelandii uzyskała status osoby prawnej. Podobne przepisy obowiązują również w Kanadzie, Indiach, Kolumbii i Hiszpanii.

Katastrofa ekologiczna na Odrze – kluczowy argument za zmianami

Inspiracją do inicjatywy była katastrofa ekologiczna na Odrze w 2022 r., kiedy w wyniku zakwitu toksycznych glonów doszło do masowej śmierci organizmów wodnych. Szacuje się, że populacja ryb w rzece zmniejszyła się wówczas o 60 proc., a małży i ślimaków o ponad 80 proc.

Raport Najwyższej Izby Kontroli wykazał, że działania podjęte po katastrofie są niewystarczające, a standardy monitoringu jakości wód zostały obniżone. Podkreślono również, że obowiązujące przepisy nie zawierają skutecznych ograniczeń dotyczących zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków przemysłowych i odwadniania kopalń, co umożliwia dalsze zatruwanie Odry.

Sukces w walce ze złotą algą – eksperyment na rzece Kłodnicy

Odra osobą prawną – na czym polega projekt ustawy?

Komitet Czysta Odra argumentuje, że nadanie rzece osobowości prawnej pozwoli na skuteczniejsze egzekwowanie przepisów dotyczących jej ochrony. Dzięki temu możliwe byłoby dochodzenie jej praw w sądach oraz zwiększenie odpowiedzialności za działania prowadzące do degradacji środowiska wodnego.

Projekt zakłada, że po wejściu w życie nowych przepisów Odra byłaby reprezentowana przez 15-osobowy Komitet Reprezentantów, składający się z osób posiadających największą wiedzę, kwalifikacje i doświadczenie w zakresie ochrony rzek.

Organizatorzy inicjatywy podkreślają, że koncepcja ta nie oznacza zakazu korzystania z rzeki, lecz zobowiązuje do uwzględnienia jej potrzeb ekologicznych. Wskazują za przykład na hiszpańską lagunę Mar Menor, która uzyskała status osoby prawnej w wyniku obywatelskiej inicjatywy popartej przez 640 tys. osób.
Zdj. Komitet Czysta Odra

Eksperci o ochronie Odry

Członkiem Komitetu Czysta Odra jest m.in. dr Stanisław Kordasiewicz, prawnik z Uniwersytetu Warszawskiego, który wskazuje na globalny trend przyznawania osobowości prawnej elementom przyrody.

Osobowość prawną mają nie tylko ludzie, ale także firmy, korporacje czy kościoły. Ruchy na rzecz środowiska uznały, że przyroda, która nie ma własnego głosu, a jest coraz bardziej niszczona, również powinna mieć prawo do obrony i reprezentacji przed sądem. I to się już dzieje – części przyrody w różnych krajach uzyskują osobowość prawną.

Robert Rient, inicjator kampanii, podkreśla, że projekt ustawy nie zmienia zasad korzystania z rzeki, ale pozwoli na skuteczniejszą jej ochronę.

Nadanie rzece osobowości prawnej nie uczyni z niej człowieka i nie przyzna jej ludzkich praw. Nadal będziemy mogli z rzeki korzystać, jednak z szacunkiem do jej potrzeb. A w przypadku szkód wyrządzonych rzece będzie można w jej imieniu wystąpić do sądu. Nasz cel jest jasny – chcemy, by była czysta.

Poparcie społeczne

Inicjatywa uzyskała poparcie wielu znanych osób, w tym Olgi Tokarczuk, Macieja Stuhra, Martyny Wojciechowskiej i Krzysztofa Zalewskiego. Część twórców przekazuje wartościowe przedmioty na aukcję, by finansowo wesprzeć inicjatywę.

Co dalej?

W ciągu najbliższych trzech miesięcy wolontariusze podejmą działania mające na celu zebranie wymaganej liczby podpisów. Komitet planuje zbierać podpisy na uczelniach, koncertach oraz za pośrednictwem wolontariuszy. Informacje o sposobie włączenia się do akcji są dostępne na stronie internetowej komitetu.

Jeśli inicjatywa zakończy się sukcesem, projekt ustawy trafi pod obrady Sejmu, otwierając drogę do dalszych prac legislacyjnych nad nowymi rozwiązaniami prawnymi dla ochrony Odry.

Źródło: na podstawie informacji prasowej Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej Czysta Odra

Źródło: wodnesprawy.pl/odra-osoba-praw… | Iwona Szyprowska-Głodzik